It is 2011, a year of milestones for Nepali literature. It represents, for one, the centenary of the romantic exuberance that blossomed in poetry at the hands of masters like Laxmi Prasad Devkota. It also marks the centenary of the nihilism that replaced an earlier tradition of spiritualism in Nepali poetry, which had its roots in Bhanubhakta Acharya, and to some extent Lekhanath Paudyal.
कविवर सिद्धिचरण श्रेष्ठ नेपालीका प्रिय कवि हुनुहुन्छ । साहित्यकारहरूले 'कविजी' भनेर गरिने सम्बोधन उहाँकै निम्ति हुन्थ्यो । फूलमा डुब्ने पुतलीजस्तै बारबार एक ठाउँबाट एकाएक उठेर अर्को ठाउँमा जाने उहाँ अरूसँग असम्पृक्त रहेर नयाँ-नयाँ भावलाई समात्न हिँडिरहे जस्तो लाग्थ्यो । कहिलेकाहीँ गुलाबी ठट्टाको साथ अर्काको विचारलाई खण्डन गर्दै हाँस्ने उहाँ आफ्नै मौलिक चिन्तनमा विश्वस्त हुनुहुन्थ्यो । उहाँ कविताप्रति समर्पित कवि हुनुहुन्थ्यो र जनताका निम्ति कविता लेखेबापत अठार वर्षका निम्ति जेल पर्नुभयो । उहाँको पहिलो विशेषता हो- उहाँ मनमा नलागी कविता नलेख्ने । उहाँ कविताको परिभाषा गरेर त्यस्ौअनुसार
पानी परिरहेछ,
हावा चलिरहेछ,
समयले अबेर ओढिसक्यो,
बत्ती बलिसक्यो,
भात पाकिसक्यो,
आमा कराउनु भइरहेछ-
बा आउनु भएको छैन ।
युग बद्लिसक्यो,
राणा ढलिसक्यो,
भन्दछ जंजीर टुटिसक्यो,
पश्चिम नभमा लाली छायो, साँझ पर्यो अब आज मर्यो,
समय सिन्धुमा आयु र बलको यौटा सानू बूँद खस्यो ।
के के भई अझसम्म अडेको जीवनको मेरो छेउ
तिमिर घडामा चोपी फेरि नूतन पारी छ निकाल्नु ।
हिजो थिएन, भोलि नहुने आज यहाँ सिद्धिचरण छ,
हाँस्छ, खेल्छ र रुन्छ, घुम्छ, आफ्नै गीत गाउँछ !
गहिरो कालो माथिबाट यौटा फिलिंगो उठेको,
निभ्न खातिर पिलिपिलि गर्छ नाम जसको जिएको ।
पौडिरहेको माछा जस्तै
उडिरहेको चरा जस्तै,
दौडिरहेको समय जस्तै
उसले उसलाई देख्यो ।
पानीसँग गई उसले भन्यो-
"त्यो माछालाई समात्छु;"
आकाशसित गई जोड लगायो-
त्यो चरालाई पक्रन्छु;
आमा तिनीहरूले जेसुकै भनून्,
म बहुला होइन ।
मैले गर्न नहुने केही गरेर हिँडेकै छैन,
बोल्न नहुने केही बोलेर हिँडेकै छैन ।
मेरो आँखा छ, त्यसैले हेर्न पाऊँ भन्छु;
पेट छ खान पाऊँ भन्छु,
संकट पर्दछ मान्छेलाई, ढुङ्गालाई के पर्छ !
असिना आई फुलबारीकै फूलहरू पहिले झार्छ ।
जसको छाती जति विशाल त्यति नै सङ्कट उसलाई
गोली लाग्दछ बापूमा नै केही हुँदैन अरूलाई ।
तिम्रै सुन्दर हरियालीमा
तिम्रै शीतल बक्षस्थलमा
