Laxmi P. Devkota

असमको राजधानीस्थित डाउन टाउन युनिभर्सिटीको सभाकक्ष खचाखच थियो । प्रायः सेमिनार भइरहने यो सभाकक्षमा शनिबार आयोजित समारोह भने भिन्न थियो । ढाका टोपी र दौरा सुरुवाल लगाएका पुरुष तथा चौबन्दी चोली अनि फरियामा सजिएका महिलाको संख्या निकै थियो । महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाका सिर्जनामा पाइने मानवतावादबारे चर्चा गर्न नेपाल र भारतका साहित्यिक अगुवा भेला भएका थिए ।

सयपत्री संस्कृत्यकला संगम, गुवाहाटीद्वारा आयोजित समारोह अग्रज साहित्यकार लीलबहादुर क्षेत्री र गीता शर्माले उद्घाटन गरेका थिए । 'देवकोटाका अधिकांश सिर्जनामा मानवतावादी चरित्र भेट्न सकिन्छ', कवि नव सापकोटाले भने । साहित्यकार गीताले थपिन्, 'उनको त्यही मानवतावादी चेतलाई चाहिँ लिएर अघि बढ्दा विश्वमा नेपाली साहित्यलाई राम्ररी चिनाउन सकिन्छ ।'

१.
मखमल कोमल घाँस फुलेका
गिरिको रसिलो सुन्दर काख
पातहरूको हरियो छतमा
चिरबिर छिरबिर चिडिया लाख ।
निर्मल गाढा नीर गगनका
टुकडाहरू छन् बुट्टादार
पश्चिम लाली, पूर्व छ जाली
बादल-पर्दा चित्राकार ।
एक अकेली, नयन-उज्याली,
बदन हँसिली, गाला लाल,
हलुका घुँघर घना मनमोहन
चुम्वित, सरस, सुभाल ।

२००७ सालको पुस महिनाको जाडो साँझ । मैतीदेवीको फाँटको बीच खेतमा टायलको एउटा घर । त्यसको ढोकामा म चिच्याउँदै थिएँ- 'देवकोटाजी हुनुहुन्छ ?' माथिबाट कुनै अंग्रेजी ऐतिहासिक किताब जोरसँग घोकेको शब्द आइरहेको थियो । मेरो मनमा लाग्यो सायद हेनरी आदौंका जीवनी पढ्ने यो कुनै मेट्रिकको विद्यार्थीका घरमा म पुगेछु भूलले ।

कवि खालि केमेरा होइन, त कविता फोटो। यद्यपि हामी फोटोलाई कला भन्ने मान्छे पाउँछौँ । चित्रण यान्त्रिक नभए आजसम्म यथार्थवादी कविता संसारले सहेकै छ । मजा लाग्ने उदाहरण पनि पाइन्छन्। तर जहाँ यथार्थवादी कविताले रुलाउँछ, त्यहाँ बाहृय प्रकृतिको फुस्रो चित्रण छोडेर आभ्यन्तरिक हृदयानुभूतितिर डुबेको देखिन्छ । हृदयको रङ राम्ररी नदेखिने कवितालाई हामी ठूलो दर्जा दिन सक्तैनौँ । शब्दले फूल उतार्नु-रङ र रुप साथमा, केही कला हो। तर 'अहा । क्या फूल उतार्नु- रङ र रुप साथमा, केही कला हो। तर 'अहा । क्या फूल ।' यति सौन्दर्यको आनन्द उद्गारित गराउनुमा ज्यादा विशेषता छैन । मानवकलाले प्रकृतिलाई जित्नैपर्छ, बोक्रोभन्दा

ईश्वर तैँले रचेर फेरि कसरी बिगारिस् ?
सृष्टिको फूल रचेर त्यस्तो कसरी लतारिस् ?
त्यो फूल हरे मलाई दिई कसरी पछारिस् ?
हे दिदी मैले ती मुना देख्ता मुनाको मुहार
ती मुना पनि मर्दछिन् भन्ने थिएन विचार

दुःखको लामो सडकमा,

पीरको केही छडकमा,

चल्दथे 'टुक टुक टुकू!'

आफूजस्तै लाख हेरी,

बेला, बेला,

पार्न साजा ध्येयध्वनि नै मानवी डरबाट फेला,

जसको आत्मा रस-घुट्को,

पथमा चल्दै'टुक टुक टुकू!'

'टुक टुक टुकू!'

डाक्टरहरुले मानव-मुटुमा स्टेथोस्कोमा कान थापी

एक रोमान्टिक अर्थ लाउँथे,

'लबढब! लबढब' बोल्छ रे त्यो

भन्ने मिथ्या खूब फिजाउँथे!

मानो लभ्को कोही ढुक्कुर, स्वप्नदलमा नीड बनाई

बोल्छ भाइ!

शिरी फरादका स्वप्न गाई!

मेडिकल विज्ञान मिथ्या भन्न कर लाग्यो मलाई!

यो रोमानी अर्थ लाई!

माछापुच्छे!'हिमशिखरको बादशा' पोखराली !

देखेँ तिमै्र वरपर सबै पश्चिमा राज्य खालि !

डाँडाकाडाँ वन नद दरी सम्थली औ कराली

साराका छौ प्रभु सरि तिमी दिव्य श्रीपेच डाली !

राजा ! तिम्रो बगल महिषी अन्नपूर्णा हिमाल

नीला गादी उपर डटिँदा हुन्छ शोभा कमाल !

राजारानी ! हृदय कविको तृप्त कैल्यै हुँदैन !

नेपालीले हुकुम दुईको छातिले बिसर्िदैन !

हाम्रो राष्ट्र प्रकृति रचना छन् प्रधानै हिमाल !

चूली राजा बहुविध जहाँ सत्यका नीतिपाल !

सेतो छापा सकल दिलमा पर्छ आदेश सार !

मालिक मानिस ! ही ही हः !

ही ही ह हः ! ही ही हः !

ईश्वरसँग के मैले मागें बुद्धिको निट्ठुर खर वरदान

बुद्धि जो गुन्दछ बाँड्दछ बुन्दछ

फेल्दछ जेल्दछ हान्दछ ठेल्दछ

फेरि रोप्दछ फेरि उखेल्दछ

बुद्धिको बलियो कमजोरी तपाईंहरुको बोक्रे शान

प्रकृति नउत्रने ठेलमठेला ठेली निकाल्नोस् पढ्नोस् ल

संसार धुँधला छायामा

क ख ग घ ट ठ ड !

मालिक मानिस ! ही ही हः !

घाँस बनाउन घाँसको बीउ नै नभई तपाईको शक्ति छ !

मालिक मानिस ! ही ही हः !